Η σύγχρονη ιστορία της Θεσσαλονίκης είναι συνδεδεμένη με βαθιές κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που επηρέασαν και διαμόρφωσαν όχι μόνο την ιστορία της πόλης, αλλά και της Μακεδονίας και όλης της Ελλάδας.
Μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα η Θεσσαλονίκη δεν ήταν ελληνικό έδαφος και η πραγματικότητα αυτή αποτυπώνεται έως σήμερα και στα ιστορικά της μνημεία. Ανάμεσά τους το πρώην στρατόπεδο Παύλου Μελά, το οποίο βρίσκεται σήμερα εντός των ορίων του ομώνυμου δήμου που περιλαμβάνει τις δημοτικές κοινότητες της Σταυρούπολης, της Πολίχνης και της Ευκαρπίας.
Περίπου στα 1890, η οθωμανική διοίκηση αγόρασε από ιδιώτη την έκταση, όπου σήμερα βρίσκεται το πρώην στρατόπεδο, προκειμένου να τη χρησιμοποιήσει για στρατιωτικούς σκοπούς, δηλαδή να λειτουργήσει εκεί στρατόπεδο. Όταν η περιοχή πέρασε σε ελληνικό έλεγχο, ο ελληνικός στρατός χρησιμοποίησε σχεδόν αδιάλειπτα το στρατόπεδο έως και το 2006 οπότε και αποσύρθηκε πλήρως. Παράλληλα με τη στρατιωτική χρήση του χώρου, η γύρω περιοχή ακολουθεί τα ιστορικά γεγονότα, καθώς ήδη από το 1913 αρχίζει να υποδέχεται πρόσφυγες που έχουν εκδιωχθεί από τη Μ. Ασία αλλά και τη βουλγαροκρατούμενη Θράκη και τον Πόντο, δημιουργώντας παραγκουπόλεις και μετέπειτα τους σημερινούς δήμους.
Από το 1941 έως το 1944 το στρατόπεδο έγινε τόπος φυλάκισης και μαρτυρίου των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και πολλοί κρατούμενοι εκτελέστηκαν από τις γερμανικές αρχές και τους Έλληνες συνεργάτες τους ως αντίποινα αντιστασιακών ενεργειών. Τη διοίκηση και φρούρησή του είχαν αναλάβει Έλληνες, βρισκόταν όμως υπό την επίβλεψη της γερμανικής Υπηρεσίας Ασφάλειας. Αν και οι περισσότεροι κρατούμενοι φυλακίστηκαν ως «κομμουνιστές», υπήρχαν «εθνικόφρονες», χριστιανοί, Εβραίοι ακόμα και ξένοι και φυσικά άντρες και γυναίκες. Εκτός από τους κρατούμενους που εκτελέστηκαν, άλλοι στάλθηκαν για καταναγκαστική εργασία στο Ράιχ, απ’ όπου πολλοί δεν επέστρεψαν. Όπως και στα περισσότερα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι συνθήκες κράτησης ήταν απάνθρωπες. Από τον Οκτώβριο του 1944, το στρατόπεδο άρχισε να διαλύεται από τις γερμανικές αρχές και να απελευθερώνονται σταδιακά οι κρατούμενοι.
Αναγνωρίζοντας τη συμβολή του πρώην στρατοπέδου στην ιστορική μνήμη και πολιτισμική κληρονομιά της Μακεδονίας, το Υπουργείο Πολιτισμού ανακήρυξε το 2003 το χώρο ως ιστορικής αξίας και πρόσφατα έχουν ξεκινήσει ενέργειες αξιοποίησης, ανάπλασης και ανάδειξης του χώρου και της ιστορίας του. Στο πρώην στρατόπεδο προβλέπεται η δημιουργία του Μητροπολιτικού Πάρκου Παύλου Μελά, με χώρους πρασίνου, αναψυχής, περιπάτου αλλά και ανέγερση ιστορικών μνημείων και αναμόρφωση ορισμένων από τα διασωθέντα κτίρια σε χώρους ιστορίας και πολιτισμού. Συγκεκριμένα, το εμβληματικότερο και μεγαλύτερο κτίριο του στρατοπέδου, το κτίριο Α2 (βλ. εικόνα), θα στεγάσει το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης και το Δημαρχείο, ενώ προβλέπεται η λειτουργία δύο ακόμη μουσείων σε άλλα κτίρια, του Μουσείου Προσφυγικού Ελληνισμού και του Μουσείου ευρημάτων που συλλέχθηκαν από τις ανασκαφές του μετρό Θεσσαλονίκης.
